Inteligentne wsie (Smart Village) to nowa koncepcja w zakresie kształtowania polityki UE. Ma ona bardzo istotne znaczenie dla rozwoju obszarów wiejskich, zarówno ze względu na nowe możliwości tworzenia miejsc pracy, jak i z punktu widzenia jakości życia na wsi. Promowanie takich „inteligentnych wsi” i oferowanie im wsparcia będzie istotne w następnym okresie programowania funduszy unijnych na rzecz rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich.

W dniach 21-22 października 2019 r. Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich (KSOW) zorganizowała wraz z w Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich (FAOW) międzynarodowe warsztaty pn. Inteligentne Wsie jako skuteczny sposób na kluczowe wyzwania obszarów wiejskich. Warsztaty odbyły się w nawiązaniu do gali wręczenia nagród w ramach konkursu „Moja SMART Wieś” zorganizowanego przez Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. Warsztaty moderował Ryszard Kamiński, Prezes FAOW. Partnerami operacji są Związek Gmin Wiejskich RP, Fundacja Wspomagania Wsi, RURBAN Wieś-Miasto-Region.

Warsztaty miały na celu osiągnięcie trzech celów:

  • przedstawić istniejące inicjatywy inteligentnych wiosek (koncentrując się w szczególności na Europie Środkowej i Wschodniej) – choć jesteśmy pewni, że społeczności wiejskie w tej części Europy wymyślają i wdrażają inteligentne rozwiązania, zbyt mało o nich wiemy;
  • omówić, w jaki sposób podejście Smart Village może zostać przeniesione i ulepszone w przyszłości, np. w celu poprawy mobilności, rozwoju przedsiębiorczości, korzystania z możliwości biogospodarki i gospodarki o obiegu zamkniętym, zapewnienia wysokiej jakości edukacji i usług zdrowotnych lub zapobiegania wykluczeniu społecznemu – przykłady rozwiązań zostały przedstawione i omówione;
  • przygotować zalecenia dla uczestników posiedzenia Europejskiego Parlamentu Obszarów Wiejskich w Asturii (Hiszpania) w listopadzie 2019 r., jak i wskazówek Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi z myślą o przyszłym planie strategicznym WPR.

Ponad 120 osób wzięło udział w ceremonii wręczenia nagród dla najlepszych polskich inicjatyw Smart Village oraz w dwudniowych warsztatach. Podczas gdy większość uczestników pochodziła z Polski, warsztaty zgromadziły również praktyków rozwoju obszarów wiejskich z kolejnych dziewięciu krajów europejskich, a także z Komisji Europejskiej, Europejskiej Sieci Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD), sieci ELARD i oraz sieci Smart Village Network. Co ważne, w wydarzeniu wzięło udział wiele różnych zainteresowanych stron: rolnicy, doradcy rolni, liderzy w społeczności wiejskiej, władze regionalne, urzędnicy ministerstwa, przedstawiciele LGD, naukowców, a także osoby promujące innowacje w rolnictwie i na wsi.

Raport końcowy z warsztatów – przewidziany na koniec listopada 2019 r. – również przedstawi przykłady dobrych praktyk inteligentnych wiosek z dziesięciu krajów europejskich.

7 postulatów z Warszawy

 Wnioski i rekomendacje do wdrażania rozwiązań związanych z rozwojem inteligentnych wsi (Smart Village) w Polsce, wypracowane podczas Międzynarodowych Warsztatów.

W trakcie warsztatów 21-22 października 2019 roku zostały przedstawione przykłady inicjatyw, zgodnych z ideą Smart Village podejmowanych w państwach europejskich, zwłaszcza w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Polskie przykłady i inicjatywy, nagrodzone i wyróżnione w konkursie zatytułowanym „Moja SMART wieś”, zorganizowanym przez Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.

W wyniku dyskusji zgłoszono między innymi rekomendacje wobec Smart Village:

  1. Budować na doświadczeniach – przede wszystkim unikać biurokracji. Smart Village musi służyć inteligentnemu rozwinięciu partnerstw na rzecz innowacji (EIP AGRI), odnowy wsi (village renewal) czy LEADER. Jednak szczególnie LEADER i lokalne grupy działania (LGD), choć mogą stanowić ważny element w realizacji Smart Village – nie posiadają wszystkich instrumentów do jego wdrożenia. Kluczowe jest dbanie o międzysektorowy aspekt tego podejścia.
  2. Zaczynać od jednej wsi, ale budować partnerstwo. Smart Village powinno mieć charakter oddolny, ale również być realizowane z lokalnymi samorządami jak również z lokalnymi grupami działania (LEADER) i podmiotami doradczymi (ośrodkami doradztwa rolniczego i/lub izbami rolniczymi) i centrami lokalnego rozwoju (kwestie przedsiębiorczości oraz spraw społecznych). Oddolność podejścia Smart Village wymusić powinno unikanie tworzenia (kolejnych) dokumentów strategicznych.
  3. Uwzględniać zapóźnienie cyfrowe wsi. W wielu państwach i regionach występuje poważne zapóźnienie cyfrowe obszarów wiejskich zarówno w zakresie infrastruktury szerokopasmowego internetu, dostępności e-usług, jak i kompetencji cyfrowych mieszkańców. Bez skoordynowanych działań wiele obszarów wiejskich będzie wykluczonych z podejścia SMART.
  4. Ważni są ludzie. Obok tego, że potrzebne jest włączenie lokalnych społeczności i podejście międzysektorowe, kluczowym elementem są osoby-liderzy. Ważne jest zapewnienie ciągłości finansowania, aby utrzymać na obszarach wiejskich zainteresowanie i dostępność lokalnych liderów i osób zaangażowanych w rozwój obszarów wiejskich. Bardzo ważne jest zaangażowanie organizacji pozarządowych i wolontariatu. Smart Village musi być zrozumiałe i atrakcyjne dla ludzi z lokalnych społeczności.
  5. Premia za aktywność. Należy również rozważyć system premiowania najaktywniejszych środowisk wiejskich, stosujących dla swojego rozwoju podejście Smart Village, z uwzględnieniem najciekawszych inicjatyw w tym zakresie.
  6. SV może pomóc małym gospodarstwom. W krajach z dużą liczbą małych gospodarstw wielką szansą jest wykorzystanie SMART Village do tworzenia Krótkich Łańcuchów dostaw Żywności. Potrzebne są tu zarówno zaawansowane rozwiązania informatyczne (platformy zakupowe) jak i wzmacnianie współpracy między rolnikami i tworzenie kooperatyw konsumenckich i praca nad budowaniem lokalnego i regionalnego patriotyzmu konsumenckiego.
  7. Zadbać o doradztwo i wsparcie Smart Village. Nowe technologie służyć będą rozwijaniu animacji, procesu docierania do rolników i konsumentów, budowania zaufania wszystkich środowisk (połączenie solidnego doradztwa czy brokeringu, z zaawansowaną technologią informatyczną i logistyczną), a także budowaniu modelu biznesowego.