Autorem artykułu jest ekspert FAOW, dr Leszek Leśniak
Przyszłość agroturystyki to coś więcej niż pojedyncza usługa turystyczna oferowana przez gospodarstwa. Markowy produkt to taki, który jest rozpoznawalny na rynku mimo dużej konkurencji i dostarcza korzyści swojemu właścicielowi. Markowy produkt w turystyce wiejskiej to zespół usług, przedmiotów, atrakcji, obszarów i atmosfery powodowanej przez ludzi, którzy nadają mu sens w danym miejscu i w związku z bogactwem kulturowym tego miejsca. Bez człowieka potencjału pięknej miejscowości nie sprzedamy.
Tylko wówczas gdy ludzie związani z danym obszarem wiejskim są zdolni do otwarcia się na innych, powstaje szansa na utworzenie produktu turystyki wiejskiej o najwyższych walorach. Ciągle mamy problemy z wysoką jakością usług agroturystycznych. A sama atrakcyjność turystyki na obszarach wiejskich może być niewystarczająca, by sprostać wyzwaniom na rynkach turystycznych. Odpowiedzą na podnoszenie atrakcyjności oferty turystyki wiejskiej jest Zintegrowany produkt Turystyki Wiejskiej (ZPTW).
Dlaczego?
Bo sieciowe i zintegrowane produkty mogą się wzajemnie uzupełniać, wpływać na podnoszenie atrakcyjności danego obszaru. Turysta oczekuje usługi kompleksowej, a to oczekiwanie spełnia w największym stopniu produkt zintegrowany, który łączy w sobie różnorodne usługi, rzeczy i wartości. To z jednej strony oferta najbardziej atrakcyjna, a z drugiej – nie wymaga trudu poszukiwania wszystkich elementów u różnych właścicieli gospodarstw.
Wciąż dominuje przeświadczenie o wystarczającej formule turystyki wiejskiej sprowadzonej najczęściej do wymiaru jednostkowej usługi świadczonej przez właściciela np.: gospodarstwa agroturystycznego, obiektu gastronomicznego czy wypożyczalni sprzętu sportowo-turystycznego. Nadal mamy sporo oporów przed łączeniem sił i środków.
Wynika to z braku zaufania. Potrzebna jest zmiana myślenia z poziomu producenta rolnego na poziom przedsiębiorcy. Pomóc mogą media, placówki doradcze i władze lokalne. Realizacja lokalnych strategii rozwoju przez lokalne grupy działania tworzy warunki do rozwoju danego obszaru właśnie w kierunku atrakcyjności turystycznej.
Zintegrowany i sieciowy produkt turystyki wiejskiej
Współpraca podmiotów turystyki wiejskiej nie przebiega zbyt dobrze, podejmowane próby kończą się niepowodzeniem, gdyż napotykają zbyt wiele barier prawnych i organizacyjnych. Integracja tego sektora zaczyna się od współpracy w zakresie lokalnej wymiany informacji, polecania sobie klientów itp. Zintegrowany produkt sieciowy jest formą współpracy bardziej rozwiniętą niż sam produkt sieciowy. O ile produkt sieciowy polega na sprzedaży uzupełniających się nawzajem usług, produktów przez różne podmioty, o tyle zintegrowany produkt sieciowy obejmuje sprzedaż produktów/usług turystycznych tworzonych przez wiele podmiotów, ale objętych wspólnym „zarządem” i jedną „ceną”.
Centrum Doradztwa Rolniczego, w wyniku prowadzonych badań i analiz określiło sieciowy (od 2015 roku zintegrowany[1]) produkt turystyki wiejskiej jako gotową do sprzedaży ofertę na terenach wiejskich, przedstawioną w pakietach turystycznych dostosowanych do poszczególnych grup odbiorców, opierającą się o rozproszoną strukturę podmiotów, atrakcji, miejsc, punktów obsługi, obiektów. Ofertę funkcjonującą jako jedna spójna koncepcja zaspokajająca potrzeby turysty i zapewniająca gwarancję jakości i unikalności, co w konsekwencji prowadzi do stworzenia markowego produktu turystyki wiejskiej, gdzie marka oznacza całość złożoną z produktu, jego plastycznej wizualizacji oraz tożsamości i wizerunku producenta wraz z wywoływanymi w otoczeniu emocjami związanymi z produktem lub producentem, określonymi cechami i wartościami. Można zatem stwierdzić, iż zintegrowanie staje się cechą wyróżniającą określony produkt turystyczny danego obszaru.
Integracji produktów tworzących sieć usług turystycznych i usług towarzyszących
Turysta po tygodniach pracy przybywa na teren wiejski oczekując ciszy, spokoju, atrakcji i czegoś więcej niż tylko miejsca noclegowego. Jednocześnie gospodarstwa agroturystyczne są często zbyt „słabe” ekonomicznie, aby tworzyć ideę, imprezy i całe programy pobytu turysty na obszarze swego działania. Często bazują na przekonaniu, że „jakoś to będzie”, „mamy swoich stałych klientów”. Co więcej, choć to w ich interesie jest rozwój ruchu turystycznego, wiadomym jest, że proces ten wymaga nakładów przekraczających możliwości ekonomiczne pojedynczego gospodarstwa. Ponadto, wprowadzenie wielu pomysłów wymaga współdziałania wielu podmiotów i jednostek. Budowa Zintegrowanych Produktów Turystyki Wiejskiej jest początkiem rozmowy na temat lokalnych barier i realnych możliwości na zrobienie czegoś nowego dla turystów i poprzez zaspokojenie ich potrzeb dla samych usługodawców. To rozmowa o wspólnym interesie – rozwoju ruchu turystycznego na wspólnym obszarze działania. Może ona być początkiem interesujących, nowych i innowacyjnych inicjatyw.
Ci, którzy zajmują się układaniem bukietów wiedzą, że z tych samych kwiatów można zrobić coś wyjątkowego lub niczym nie wyróżniającą się „wiązankę”. Dodatki mają znaczenie nie tylko przy układaniu kwiatów, ale i w turystyce. Czasem te dodatki decydują, że turysta do nas wraca.
„Klienci mogą odwiedzić nas raz, bo przeczytali o tym miejscu, ale jeśli tu wracają, dzieje się tak za sprawą naszych pracowników” – powiedział to Randy Gerber, właściciel wielu przepełnionych nowojorskich restauracji. Stąd uśmiech, zainteresowanie dodatkowymi potrzebami klienta, służenie informacją i polecanie lokalnych atrakcji (nawet u sąsiada) może być dobrą strategią na utrzymanie klientów.
Dostęp do Internetu, lokalna mapka atrakcji turystycznych, koordynator ds. korzystania
z atrakcji lokalnych, wypożyczalnia rowerów otwarta u sąsiada, czy też lokalny artysta – to dodatki, które nie są potrzebne samemu usługodawcy ale turystom, dla których są ważne i mogą przesądzić o tym, czy sprzedamy swoją usługę ponownie. Zatem, do usługodawców, z którymi przyjdzie pracować nad budową ZPTW, należy mówić językiem korzyści, które niesie zadowolony klient zgodnie z maksymą: „Tylko zadowolony klient wraca”. Jeśli nawet będzie zadowolony jedynie z Twojej usługodawco, usługi (np. z kwatery agroturystycznej), ale otoczenie, usługi towarzyszące szwankują, to ten klient nie wróci. Należy zatem jasno powiedzieć, że usługi turystyczne regionu to system naczyń połączonych, stąd nieodpowiednia obsługa klienta u sąsiada wpływa również na nasz wizerunek.
Tutaj pojawia się pytanie: co można zrobić, aby klient wyjechał zadowolony. Wydaje się prawie oczywiste, że są takie osoby, które cenimy w środowisku i z którymi moglibyśmy stworzyć wspólną ofertę dla turystów. Często sukces ekonomiczny wynika z pomysłowości i zaangażowania w to co się robi. Można porozmawiać z przedsiębiorcami aktywnymi w branży turystycznej i czerpiącymi zyski z ruchu turystycznego na temat przygotowania programu, którego elementy będą tworzone przez poszczególne osoby (podmioty turystyki). Proponowany schemat postępowania, kroki prowadzące do powstania ZPTW to droga prowadząca do robienia wspólnego interesu, która zaczyna się od marzeń.
Integracja formalna: wspólna cena, zarząd, promocja
Nie każda rozmowa prowadzi do powstania kooperacji pomiędzy osobami, ale daje szansę na jej rozpoczęcie. Zrozumienie możliwości płynących ze współpracy i sieci wzajemnych poleceń jest kluczem do funkcjonowania mechanizmów, o których była mowa wcześniej.
Zakup Zintegrowanego Produktu Turystyki Wiejskiej jest w sumie tańszy niż korzystaniu
z wszystkich jej elementów (np. nocleg, usługa transportowa, plaża, wypożyczalnia rowerów, sklep rękodzieła ludowego, obserwatorium astronomiczne), na zasadzie indywidualnego zakupu, czyli każdego z tych elementów oddzielnie. To obok samej turystycznej atrakcyjności takiego produktu, również argument ekonomiczny dla klienta. Natomiast dla podmiotów turystyki wiejskiej tworzących ZPTW jest to sposób na ukierunkowanie ruchu turystycznego poprzez nich samych. Zmiana kierunku, nasilenie ruchu turystycznego wymaga pewnych działań organizacyjnych i finansowych. ZPTW jest w tym procesie pomocny.
Najważniejszym zadaniem jest ustalenie kto współpracuje i chce łączyć wysiłki na skierowanie ruchu turystycznego w określoną przez partnerów stronę. Musi być ktoś kto obrany kierunek działania będzie utrzymywał (sternik, koordynator lub inny nieformalny zarząd ZPTW)
i organizował współdziałanie partnerów.
Należy odpowiednio zaprezentować ofertę sieci – np. pokazać, że ZPTW zakupiony jako całość ma niższą cenę niż suma cen poszczególnych jego składowych.
W ramach promocji sieci ważne jest podkreślanie korzyści dla klienta (gwarantowany standard, elastyczność w przypadku wystąpienia gorszej pogody, kompleksowość oferty, organizacja czasu wolnego, przygotowanie logistyczne – brak konieczności przyjazdu własnym samochodem itp.). Oferta przedstawiona klientom musi być czytelna i promowana w odpowiednim czasie przy użyciu odpowiednich narzędzi. Stąd, jeśli grupa koncentruje się na przejęciu znacznej części ruchu turystycznego związanego z feriami zimowymi dla dzieci, to już w październiku powinna rozpocząć działania marketingowe, rodzice w tym miesiącu nie ponoszą ciężarów związanych z wyprawką szkolną, natomiast dyrektorzy szkół mają już zorganizowane plany lekcji i pensum nauczycieli. Jeśli natomiast chcemy włączyć zagrody edukacyjne i inne elementy ZPTW w program szkolny to dobrze byłoby na przykład nawiązać kontakt z nauczycielem przyrody na początku roku szkolnego.
Wartość dodana zintegrowanego produktu turystyki wiejskiej
W następstwie ZPTW pojawia się dodatkowa wartość społeczna i ekonomiczna. Wartość społeczna polegająca na rzeczywistym rozpoczęciu rozmowy o lokalnych problemach turystyki wiejskiej i tworzeniu nieformalnych sieci współpracy (wsparcie kapitału społecznego). W ramach ZPTW następuje wykorzystanie cech pojedynczych jednostek do rozwoju całej społeczności (przepływ wiedzy i umiejętności).
Niemniej ważne są efekty ekonomiczne: zwiększone wpływy z turystki wiejskiej do wiejskich gospodarstw domowych, powstawanie nowych przedsiębiorstw. Oczekiwane jest pojawienie się efektów synergicznych. Mianowicie, dzięki ZPTW powstaje produkt, który nie mógłby powstać bez wspólnego wysiłku organizacyjnego kilku osób. Jeden usługodawca na obszarach wiejskich nie jest w stanie zrobić tak szerokiej oferty, jaka powstaje przy współpracy kilku z nich.
Ponadto, co warto podkreślić pojawia się efekt ożywienia sprzedaży bezpośredniej produktów rolnych bezpośrednio w gospodarstwach. W ramy ZPTW zostaną włączone również gospodarstwa rolne (zagroda edukacyjna, pokazy pieczenia chleba, pomoc w gospodarstwie itp.). Ciekawe są efekty innych sprzężeń komplementarnych. Chodzi tu o typ zjawiska, który obserwować można np. w przypadku produktu powstałego w LGD Dunajec-Biała (www.odrolnika.pl), kiedy to konsument, chcąc sprawdzić pochodzenie żywności oferowanej lokalnie korzysta z noclegu, aby pobyć przy okazji „na łonie natury”.
Znaczenie zintegrowanego produktu dla rozwoju obszarów wiejskich
Utworzenie Zintegrowanego Produktu Turystyki Wiejskiej w pierwszym rzędzie rozwija podmioty turystyki wiejskiej go tworzące. Efekty, które można obserwować, np. przy produkcie „Nadodrzańska przygoda” to:
– wzrost ruchu turystycznego,
– zmniejszenie ukrytego bezrobocia na wsi,
– zwiększenie zadowolenia klienta wpływające na liczbę nowych klientów „z polecenia”,
– chęć współpracy mieszkańców wsi w wyniku obserwacji sukcesu sąsiadów,
– dbałość o lokalne środowisko (czystość szlaków turystycznych),
– różnicowanie działalności na obszarach wiejskich (realizacja idei wielofunkcyjnego rozwoju
wsi),
– wykreowanie wiodącego podmiotu turystycznego wokół którego mogą skupiać się mniejsze pomioty (zgodnie z teorią geograficznych centrów wzrostu, wzrost gospodarczy w danym miejscu prowadzi do wzrostu w obszarach otaczających go, np. lokalne stacje benzynowe odnotowują zwiększenie obrotów, a rolnicy zwiększają sprzedaż produktów bezpośrednio
z gospodarstwa).
Efekt, którego oczekujemy w większej skali, to rozproszenie skoncentrowanego na znanych miejscach ruchu turystycznego do mniej znanych miejsc. Turyści, którzy z tłumnego miasta przemieszczają się do innego, pełnego ludzi miejsca, nie mają komfortu wypoczynku, który może zaoferować ZPTW na dobrze zorganizowanej przestrzeni wsi. W związku z koniecznością jej zagospodarowania, przestrzeń ta będzie rozwijana
w kierunku określonym w planie realizacji strategii ZPTW. Uniknie się tym samych chaosu inwestycji na obszarach wiejskich. Środki będą inwestowane w taki sposób i tam, gdzie przyniosą konkretny, wymierny efekt synergii działań inwestycyjnych i organizacyjnych lokalnych podmiotów turystyki wiejskiej.
Docelowo rozwój ZPTW doprowadzi do powstania rozpoznawalnych marek turystyki wiejskiej. Na niektórych obszarach wystarczy wypromować to z czego dane miejsce słynie na arenie ogólnopolskiej lub nawet rynku europejskim. Oczywiście, nie wystarczy mówić co na obszarze danej lokalności zobaczyć można, z czego jest znany, ale należy obudować ten element usługami towarzyszącymi złączonymi w konkretny pakiet.
Zintegrowany produkt turystyczny daje szansę na przełamanie barier mentalnych i problemów społecznych wsi. Nie można nie reagować na bierną postawę większości mieszkańców wsi.
W innych krajach, bardziej zaawansowanych w rozwoju inicjatywy odnośnie budowania infrastruktury paraturystycznej, turystycznej, produktów i usług turystycznych, jest inicjowana przez lokalne stowarzyszenia. ZPTW pozwoli na znalezienie takich osób, które warto wesprzeć w działaniach społecznych. W wielu wsiach jest przynajmniej jedna osoba, która chce coś więcej niż doraźne korzyści, lecz pragnie rozwiązać wspólny rzeczywisty lokalny problem.
Dla zilustrowania niniejszego artykułu wykorzystane zostały zdjęcia z następujących stron internetowych:
https://www.polska.travel/pl/kultura-i-rozrywka/nadodrzanska-przygoda
https://agroturystyka.pl/pieninski_park_narodowy__id_623.html?ob=778
https://www.dzieciochatki.pl/ciekawe-miejsca-na-wyprawy-z-dziecmi/zalipie-malowana-wies
https://www.zywnosc.com.pl/odpoczywaj-na-wsi/
http://www.leszkiland.pl/atrakcje/atrakcje-dla-dzieci/
http://ekoarka.com.pl/grupa-odrolnika-uruchamia-pokazowa-grzadke-ze-starymi-odmianami-warzyw/
http://grzybypl.blogspot.com/2017/09/odlatuja-bocki.html
[1] Sieciowy produkt bardzo często jest utożsamiany z sieciowaniem produktów – a to nie jest to samo!. W 2015 roku autorzy definicji postanowili zmienić jego nazwę na „zintegrowany produkt turystyki wiejskiej” – nazwa ta lepiej oddaje istotę opisaną w definicji.
